Wójt z Niechcic, czyli pierwsze wybory samorządowe w wolnej Polsce

Kto z żyjących w roku 1914 rozprzan mógł przewidzieć, że w wyniku rozpoczynającej się wojny światowej powstanie odrodzona Polska? Po ponad stuletnim okresie zaborów nasi pradziadkowie zgromadzeni na rynku w Rozprzy w roku 1919 wybrali spośród siebie władze lokalne. Od tego wyborczego aktu wolności mija 100 lat.

Protokół z wyborów samorządowych w Rozprzy, 15 stycznia 1919 r. Źródło: APPT

Lata I wojny światowej

Po nastaniu okupacji austriackiej w roku 1915 władze podjęły decyzję o zmianie wójta gminy Rozprza. Miejsce dotychczas urzędującego wójta Aleksandra Serafina, zajął Stanisław Knejski. Decyzja została wydana 16 lipca 1915 r. przez C. i K. Komendę Obwodową w Piotrkowie, a przejęcie urzędu nastąpiło 7 dni później^[1]. Nowy wójt został wybrany wbrew własnej woli. Władze okupacyjne widząc jednak w nim osobę cieszącą się dużym autorytetem wśród mieszkańców gminny, chciały w ten sposób uzyskać przychylność obywateli.

Polska niepodległa

Pierwsze wybory do władz samorządowych wyznaczono w Rozprzy na dzień 15 stycznia 1919 r. Na podstawie dekretu Naczelnika Państwa^[2] wybrano wówczas wójta, podwójciego (zastępcę), oraz 12 osobową radę gminą. Na czele powołanej komisji wyborczej stanął sędzia Sądu Pokoju w Rozprzy Aleksander Osuchowski, jego zastępcą został Roman Kamiński, zaś członkami Antoni Supady, Augustyn Radziszewski oraz Wawrzyniec Nowicki^[3].

Kto mógł wziąć udział w wyborach?

Wyboru władz samorządowych dokonywało zgromadzenie gminne. Prawo uczestnictwa w zgromadzeniu jak i prawo wyboru posiadał każdy mieszkaniec gminy, zarówno mężczyzna jak i kobieta, którzy posiadali obywatelstwo polskie, mieli ukończone 21 lat, oraz zamieszkiwali w gminie od 6 miesięcy. Bierne prawo wyborcze przysługiwało tym osobą, które należały do zgromadzenia gminnego z zastrzeżeniem, iż kandydat na wójta musiał mieć skończone 25 lat oraz umieć czytać i pisać po polsku^[4].

Prawo prawem, ale…

Każdy członek zgromadzenia gminnego mógł oddać tylko jeden głos na konkretnego kandydata, zapisując jego imię na czystej kartce papieru. Mimo, iż głosowanie według prawa miało być tajne, to członkowie zgromadzenia gminnego zażądali od przewodniczącego komisji wyborczej by głosowanie miało charakter jawny. Tak też się stało. Na kandydatów na wójta zgłoszono następujące osoby: Bolesława Kotlickiego, Romana Kamińskiego, Aleksandra Serafina i Władysława Włóka. Związku z jawnym trybem głosowania, wybory odbyły się na zewnątrz. Przewodniczący komisji wyborczej poprosił zgromadzonych by stanęli za swoimi kandydatami. W tym momencie swoje kandydatury wycofali Aleksander Serafin oraz Władysław Włóka. Większość wyborców opowiedziała się za Bolesławem Kotlickim z Niechcic wybierając go tym samym na wójta gminy Rozprza. Zastąpił tym samym na tym stanowisku Stanisława Knejskiego.

Protest wyborczy

Jego kontrkandydat Roman Kamiński miał zostać uznany za jego zastępcę. Nie doszło jednak do tego wyniku zgłoszonego protestu przez wyborców, którzy zażądali odrębnego głosowania na podwójciego. Do walki stanęło dwóch kandydatów Aleksander Kamiński oraz Władysław Włóka. Większość głosujących wybrała na podwójciego Władysław Włóka z Kęszyna^[5].

Wybór rady gminy

Kolejnym etapem był wybór rady gminnej. Wyboru dokonano przez aklamację. Członkami rady zostali wybrani: Adam Węgliński z Mierzyna, Roman Kamiński z Rozprzy, Wojciech Muszkiewicz z Cieślina, Stanisław Augustyniak z Woli Niechcickiej, Józef Bełdowski z Rajska Małego, Franciszek Sekuła z Dzięciar, Leon Skóra z Białocina, Józef Sikorski ze Zmożnej Woli, Franciszek Woźniak ze Straszowa, Icek Grinbaum z Rozprzy, Aleksander Serafin z Romanówki, Stefan Olczyk z Ignacowa. Jednocześnie podczas wyborów wyłonionych zostało 6 zastępców radnych. Zostali nimi: Jan Fiszer z Kęszyna, Wacław Adasiak z Giesek, Jan Kowalski ze Starej Wsi, Józef Pasikowski z Bud, Tomasz Łukasik z Bryszek^[6].

Ostatnim aktem wyborczym było wybranie dwóch delegatów do nowo utworzonego sejmiku piotrkowskiego. Wyboru dokonała nowa rada gminna, która 19 lutego 1919 r. wyznaczyła na to stanowisko dwóch przedstawicieli gminy: Aleksandra Serafina (lat 50, Stronnictwo Ludowe) oraz Stanisława Augustyniaka (lat 38, bezpartyjny)^[7].

[1] APPT, Komisariat Rządu Ludowego w Piotrkowie nr 909, sygn. 26, strony nienumerowane

[2] Tamże, strony nienumerowane

[3] Tamże, strony nienumerowane

[4] Tamże, strony nienumerowane

[5] Dekret o utworzeniu Rad Gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego (D. P. P. P. (Dziennik Praw Państwa Polskiego) Nr 18, poz. 48)

[6] APPT, Komisariat Rządu Ludowego w Piotrkowie nr 909, sygn. 26, strony nienumerowane,