Krótki szkic z dziejów wsi Rajsko Małe i Duże

Rajsko Duże i Małe położone są kilka kilometrów na południowy-wschód od Rozprzy. Są to wsie przynależące od wieków do parafii Mierzyn i leżące na uboczu głównych dróg gminy. Trochę może zapomniane, ale posiadające swoją przeszłość, którą pokrótce chcę dzisiaj przedstawić.

W archiwum parafialnym w Mierzynie znajduje się stary dokument, dla mnie nader interesujący. Jest to umowa- zastaw, zawarta pomiędzy Marcinem Pacanowskim, plebanem mierzyńskim, a Janem Michałem Święcickim, właścicielem Rajska Dużego i Małego, na sumę 300 złotych. Umowa choć zawarta w języku staropolskim, ma oczywiście wtrącenia łacińskie i jest napisana bardzo nieczytelnie, pochodzi prawdopodobnie z roku 1684. Pojawiają się w niej postaci dwóch chłopów Jeden z nich nosi nazwisko Marchewka. Niestety, mimo wielu prób nie potrafię odczytać drugiego nazwiska oraz imion, jakie ci chłopi nosili. Są to pierwsi poświadczeni źródłowo chłopi z tych wiosek. Chłopów z Rajska, zarówno Małego i Dużego, poznajemy bardzo dobrze od roku 1719. Jest to możliwe dzięki odpisom księgi ochrzczonych, sporządzonych przez ks Zadera- proboszcza parafii Mierzyn z pocz. XIX wieku. Dzięki niemu wiemy, że oprócz rodu Marchewków mieszkały w obydwu wsiach rodziny Reczków, Olczyków, Pabichów, Misztelów, Cieślików, Tarnowskich, Jeżów, Trzuszczaków. Nazwiska popularne i znane w gminie do dzisiaj.

Wydaje się, że początek obydwu wsi związany jest z włościami rodu rycerskiego Nagodziców herbu Jelita, którzy byli właścicielami Mierzyna i okolic z pewnością już w XIII wieku. Pierwsi znani właściciele wsi nosili nazwisko Rajscy. W połowie XVI wieku we wsi Rajsko Małe mieszkało trzech chłopów należących do Mateusza Rajskiego, uprawiano tam 2,5 łana. Ziemie te należały do wspomnianego Mateusza Rajskiego oraz Mateusza Zaleskiego i Jana Zgadki. Zaś Rajsko Duże należało do Jana i Jakuba Muchy oraz wdowy Zuzanny. W wieku XVII wsie były w rękach rodu Święcickich. W roku 1815 w Rajsku Małym było 10 domów, wieś zamieszkiwana była przez 47 osób dorosłych oraz 18 dzieci, zaś Rajsko Duże liczyło 14 domów oraz 67 osób dorosłych i 26 dzieci. W roku 1827 Rajsko Duże liczyło 15 domów i 140 mieszkańców, natomiast Małe 14 domów i 92 mieszkańców.

W Rajsku Dużym od XVIII wieku istniał młyn, co jest poświadczone źródłowo. Ta część wsi do dziś nazywana jest osadą młynarską. Na początku XIX wieku młynarzem był niejaki Andrzej Szczepański, a następnie jego syn Piotr. W Rajsku Dużym istniała także karczma zarzadząna pod koniec wieku XVIII przez rodzinę Misztelów, zaś około roku 1815 przez Walentego Dawidowicza.